Maar liefst vijftig beeldend kunstenaars legde de Haarlemse fotograaf Hans de Bruijn vast – in hun atelier. Interessant, want de praktische kanten van het kunstenaarschap, die van grote invloed zijn op het uiteindelijke werk, blijft een wat onderbelicht aspect. Toch kent De Bruijns boek met portretten van kunstenaars in hun atelier ook voorlopers.
Van Hans den Hartog Jager bijvoorbeeld, die voor Atelier de inleiding schreef, verscheen in 2004 het waardevolle boek Verf, vol interviews met hedendaagse schilders over hun werkwijze. En al in 1960 verscheen The Artist in his Studio, waarvoor Alexander Liberman studio’s had bezocht van 39 kunstenaars en middels interviews en foto’s nieuw materiaal bracht over kunstenaars als Cezanne, Van Dongen, Kandinsky, Ernst en Dubuffet. Het boek werd een klassieker, juist door de frisse wind die het liet waaien door de kunstgeschiedschrijving en de verrijking die het betekende van onze kennis over deze kunstenaars .
Het boek van Hans de Bruijn lijkt daarentegen te wankelen tussen twee ambities. Enerzijds het schieten van fraaie portretfoto’s; De Bruijn fotografeert gewoonlijk muzikanten voor pop- en jazzbladen. Degelijke, maar eerder illustratieve dan experimentele portretfotografie.
Anderzijds lijkt het boek wel degelijk iets willen zeggen over het werkproces van de gefotografeerde kunstenaars. Ze worden niet voor niets in hun atelier vastgelegd, en ook de toelichtende tekstjes gaan over de invloed van de omgeving, muziek, gewoontes en dergelijke. De hoeveelheid foto’s doet vermoeden dat de ambitie van De Bruijn zelfs nog verder rijkt. Hans den Hartog Jager bevestigt dit in zijn inleiding, waarin hij spreekt van een ‘prachtig overzicht […] van alle werkruimtes en werkwijzen van ‘de’ Nederlandse kunstenaar aan het begin van de eenentwintigste eeuw’. Dat overzicht blijft dan wel erg aan de vlakte: natuurlijk werken sommige hedendaagse kunstenaars in ruimtes die op een kantoor lijken en werken anderen in meer ‘klassieke’ ateliers: de ruimte met stoere machines van de beeldhouwer, de met verf besmeurde vloeren van de schilder. Een echte meerwaarde krijgt zulke documentatie pas door details: welke boeken liggen er in de kast? Wat voor verf ligt daar eigenlijk? Maakt de kunstenaar eerst een stapel studies, of is het in een keer raak?
Typerend is wat dat betreft de kaft van het boek: een doorkijk door een sculptuur geeft een leuk kiekje, prima als sfeerimpressie bij een artikel bijvoorbeeld. Maar wat je echt wilt weten is wat er op dat bureau ligt en wat daar precies aan de muur hangt. Atelier is een heerlijk koffietafelboek, maar de ware kunstfanaat wil méér.
HANS DE BRUIJN
Atelier. Vijftig kunstenaars-portretten
Auteur: Hans den Hartog Jager
Ontwerp: Mart. Warmerdam.
Uitgave: gebonden, 216 pagina’s, 200 fc afbn., formaat 22 x 24 cm. Prijs: € 34,50
ISBN: 978-90-78670-10-0
‘Atelier. 50 kunstenaarsportretten’ Kunstbeeld 9, september 2009