Van zijn zilverkleurige schoenen tot de spacey ringtone op z’n mobiel – Michael Najjar dompelt zich onder in zijn voorstelling van de toekomst eruit ziet. In zijn foto’s en video’s laat hij zien hoe de niet-te-stoppen ontwikkeling van technologie onze wereld zal veranderen – ten goede, maar ook ten kwade. In het GEM is nu zijn eerste museale retrospectief te zien.Michael Najjar (Landau (D), 1966) is een van de pioniers op het gebied van digitale manipulatie van foto’s. Het is nog maar kort geleden dat Najjars bewerkte foto’s zelfs een relletje veroorzaakten in Duitsland. In 1997 publiceerde hij in de Duitse krant Taz een aantal foto’s die hij genomen had op Cuba, zonder daarbij te vermelden dat de beelden gemanipuleerd waren. Zijn bewerkingen maakten van de foto’s subtiel surreële straatscenes die politieke en sociale aspecten van het leven op Cuba verbeeldden. De krant ontving protestbrieven en abonnementen werden opgezegd; voor Najjar een teken dat hij met zijn werk op de goede weg zat.
In ons land kreeg Micha Klein, onze eigen pionier op het gebied van digitale beeldmanipulatie, in 1998 al een overzichtstentoonstelling in het Groninger Museum. Beide kunstenaars geven blijk van een grote fascinatie voor de perfectie en smetteloosheid van computerbeelden. Maar waar Klein in de jaren negentig zijn blije boodschap verkondigde van ‘peace, love and XTC’ begon Najjar zijn pijlen te richten op de duistere kant van toekomstvisioenen. Najjar toont de potentiële gevaren van de technologische vooruitgang. Voor Nexus Project Part I bijvoorbeeld fotografeerde hij gezichten, waarbij hij slechts de ogen aanpaste en voorzag van een bleke, zilverkleurige iris. In deze serie probeerde hij te verbeelden dat we op den duur onze hersencapaciteit zullen aanpassen aan de eisen van de technologie. Met behulp van geïmplanteerde chips zouden we in de toekomst onze neuronen kunnen verbeteren. De afgebeelde personen, aldus de bijschriften, hebben verschillende speciale eigenschappen die doen denken aan de bijzondere krachten van superhelden. Zo is Dieter_2.0, geboren in 1988, meester in 17 verschillende stijlen kung-fu. De laatste back-up van de bestanden waarin zijn bewustzijn is opgeslagen is negen dagen geleden gemaakt. En Bettina_2.0, geboren in 1997, kan zich optimaal concentreren door middel van een geïmplanteerde afleidingsfilter. Najjar laat hiermee enerzijds zien hoe aantrekkelijk die aanpassingen zijn. Vreselijk handig natuurlijk, zo’n optimaal concentratievermogen, of een implantaat dat je pijngrens verhoogt! Anderzijds kun je je afvragen wat er overblijft van je ‘intrinsieke’ identiteit als al je eigenschappen zijn aan te passen.
In 2003 begon Najjar met een serie foto’s waarin hij zich richtte op het verbeelden van informatiestromen in de stad van de toekomst. In dit werk, Netropolis, toont hij nog zo’n aantrekkelijk idee: dat reizen overbodig wordt in een wereld waarin virtual reality minstens zo belangrijk is als de fysieke werkelijkheid. Hoeveel tijd, geld en moeite zijn we niet steeds kwijt, uitsluitend om ons te verplaatsen? Najjar probeerde een beeld te vormen van hoe steden zich zullen ontwikkelen tot informatiestructuren, waarin ruimte veranderd is in het beeld van ruimte. Hij fotografeerde in onder andere Berlijn, Hong Kong, Los Angeles en Mexico City het uitzicht vanaf het hoogste punt van de stad in alle vier de windrichtingen. De vier foto’s legde hij vervolgens over elkaar heen, zodat een beeld ontstaat waarin ruimte enerzijds inwisselbaar is en er anderzijds nog wel een geografisch basispunt is.
De nieuwste reeks, Bionic Angel, is in GEM voor het eerst in z’n geheel te zien. De huidige experimenten met klonen en genetische manipulatie zullen op den duur ook de menselijke evolutie beïnvloeden. We zien zowel bewerkte foto’s, van perfecte, gladde witte lichamen, als onbewerkte foto’s van laboratoria, bijvoorbeeld van de grote containers waarin mensen zich na hun dood hebben laten invriezen, in de hoop ooit van hun doodsoorzaak genezen te kunnen worden. En wat is er precies op tegen om je eigen lichaam te laten klonen en in opslag te bewaren voor het geval je een keer een orgaan nodig hebt? Wat is eigenlijk nog de rol van de natuur, ooit vrijwel almachtig en nu steeds meer een invloed die te omzeilen is?
Het lijkt er in dit mid-career retrospectief op dat Najjar veel van de grote vragen die de ideëen over de toekomst oproepen inmiddels gesteld heeft. Maar nu we meer gewend zijn aan beeldmanipulatie en andere kunstenaars begonnen zijn te experimenteren met nieuwe technieken als virtual reality, en de grenzen aftasten van genetische manipulatie lijkt Najjars sterk op foto en video gerichte aanpak wat af te drijven van de inhoud van zijn werk. Zijn soms wat clichématig futuristische beelden zijn nu wel erg afhankelijk van het verhaal. Najjars waarschuwingen zouden aan overtuigingskracht winnen als hij de vorm sterker liet afhangen van de toch boeiende en doordachte achtergronden.
‘Augmented Realities – Michael Najjar – works 1997-2008’, t/m 29 juni 2008 te zien in GEM/Fotomuseum Den Haag, Stadhouderslaan 43, Den Haag. Open: dinsdag t/m zondag van 12.00 tot 18.00 uur
‘Pionier van digitale manipulatie in GEM’ Den Haag Centraal 18 april 2008