Al op de academie wilde Gerco de Ruijter (1961) werk maken dat figuratief was, maar waarvan je je in eerste instantie wel moest afvragen wat het eigenlijk voorstelde. Werk dus, dat zich op de grens zou begeven tussen abstract en dat wat nog lijkt op de fysieke werkelijkheid. Hij ontwikkelde een bijzondere manier om dat voor elkaar te krijgen: hij bond een camera aan een vlieger en fotografeert sindsdien het landschap van bovenaf. Recht naar beneden blikt zijn camera; er is geen horizon in beeld, geen lucht of bewolking die onze oriëntatie, ons gevoel voor diepte kan sturen. We zien slechts de elementen die het land vorm geven en die op de foto’s soms wonderlijke patronen en composities opleveren: wegen, poeltjes, rijen bomen, een enkele koe als detail.
In eerste instantie zwoer De Ruijter bij het Hollandse landschap en vliegerde hij boven dijken en weilanden, zelfs boven Ypenburg. Maar in 2003 raakte hij gefascineerd door de woestijn van New Mexico, wat nog verwarrender, want onbekender beelden tot gevolg had. Recentelijk fotografeerde hij in het kader van een artist-in-residence programma in Yogyakarta, Indonesië, waarvan het resultaat nu te bekijken is in Heden. Deze foto’s lijken juist weer meer herkenbaar, figuratiever. Zou het komen door het feit dat rijstvelden en dergelijke al veel vaker zo van bovenaf gefotografeerd zijn? Doen ze me daarom denken aan fraaie reclamefoto’s voor vliegreizen, of natuurfoto’s à la National Geographic? Ligt het wellicht aan de vrij recente verschijning van de online satellietfoto’s op Google Earth, dat een sensatie van verwarring of desoriëntatie niet opkomt?
Na het zien van deze expo verlang ik er eigenlijk naar het werk van de Duitse Andreas Gefeller (1970) nog eens te zien, die bekend werd met fotocollages van verdiepingen van gebouwen, van stadions en andere stedelijke landschappen. Zijn werken zijn digitaal samengesteld uit duizenden foto’s van het oppervlak. Elke foto in de collage neemt hij onder een rechte hoek, op steeds dezelfde afstand boven de grond. Het resultaat is een vrij steriel beeld, zonder ruimtelijk perspectief en van een onwaarschijnlijke scherpte; twee aspecten die in de gebruikelijke waarneming niet zomaar te controleren zijn. Hoewel De Ruijter het ruimtelijk perspectief wel minimaliseert blijven het beelden zoals we die inmiddels wel kennen van niet-artistieke media. In zekere zin doen beide fotografen hetzelfde, maar met dat verschil dat we bij Gefeller daadwerkelijk de dingen zien zoals we ze nooit eerder zagen. De aanhoudende kick die dat oplevert blijft bij De Ruijter uit.
‘Landing soon #4 – Gerco de Ruijter’, t/m 30 maart 2008 te zien in Heden, Denneweg 14a, Den Haag. Open: woensdag t/m zaterdag, de eerste zondag van de maand en zondag 30 maart van 12.00 tot 17.00 uur, of op afspraak. Voor werk van Andreas Gefeller zie www.andreasgefeller.com, of de tentoonstelling bij de REAL Photography Award 2008, vanaf 21 maart in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.
‘De camera aan een vlieger’ Den Haag Centraal, 7 maart 2008